Çevre ve hayvanlardan kaynaklı hastalıklara “Tek Sağlık” yaklaşımı

İSTANBUL (AA) – BİRİZ ÖZBAKIR- Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dahili Tıp Bilimleri Bölümü Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emine Didem Evci Kiraz, insanlar, hayvanlar, bitkiler ve çevre sağlığına bütüncül bakan “Tek Sağlık” yaklaşımında gündemin iklim değişikliği olması gerektiğini kaydetti.

​​​​​​​”Dünya Tek Sağlık Günü” dolayısıyla AA muhabirine açıklama yapan Kiraz, tek sağlığın, çatı bir kavram olduğunu belirterek, insanların, hayvanların, bitkilerin ve çevrenin sağlığı arasındaki bağlantıyı kabul eden, buna bütüncül bakan, sistematik bir yaklaşım olduğunu aktardı.

Antibiyotiğe dirençli bakterilerin ve toplulukların; gıda kaynakları, sağlık tesisleri ve çevre (toprak, su) yoluyla hızla yayılabildiğini ve bunun da hayvanlarda ve insanlarda belirli enfeksiyonların tedavi edilmesini zorlaştırabildiğini vurgulayan Kiraz, aynı zamanda vektör kaynaklı hastalıklar, artan sıcaklıklar ve genişleyen sivrisinek ve kene habitatlarıyla tek sağlık sorunlarının artabileceği uyarısı yaptı.

Tıp, veterinerlik ve tarımın üç farklı alan olduğunu, kendi içlerinde de farklı disiplinler içerdiğini, tek sağlık yaklaşımının ise bu disiplinler ve sektörler arası iş birliğinin önemini ortaya koyduğunu anlatan Kiraz, “Tek sağlık, ortak veri tabanlarına ihtiyacımız olduğunu gösteriyor ve ortak kanıtlar elde ederek daha net tedavilere ulaşmayı sağlayabiliriz. Böylece tek sağlık, aslında en çok görülen, en çok ölüme neden olan, en çok fonksiyon ve yeti yitimine, iş-güç kaybına neden olan önlenebilir hastalıkları azaltacaktır.” dedi.

Kiraz, tek sağlık yaklaşımıyla, zoonotik denilen hayvanlardan kaynaklı hastalıkların ve salgınların önlenmesinin, antibiyotiğe dirençli enfeksiyonların azaltılmasının, insan ve hayvan sağlığının eşit düzeyde iyileştirilmesinin ve gıda güvenliğinin ve sağlığının geliştirilmesinin amaçlandığını dile getirdi.

Dünyada her yıl zoonozların (hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar) 2,5 milyar hastalık ve 2,7 milyon ölüme neden olduğunu anlatan Kiraz, şunları söyledi:

“BM Çevre Programının '2022- 2026 Tek Sağlık Ortak Eylem Planı' var. Bu eylem planında bir yol haritası verilmiş. Bu bakış açısı, sağlık sistemlerini güçlendirmek için tek sağlık kapasitesinin geliştirilmesini istiyor. Ülkelerde var olan ya da yeniden ortaya çıkabilecek hayvan kaynaklı salgınlar, pandemiler ve risklerin azaltılmasını; endemik dediğimiz yani yaşanılan bölgeye has hayvan kaynaklı hastalıkların, ihmal edilmiş tropikal ya da vektör kaynaklı hastalıkların önlenmesini sağlıyor. Bunların değerlendirilmesi, yönetilmesi, iletişimin güçlendirilmesi için de araçlar sunuyor.”

Kiraz, “Ülkemizde bu kapsamda Sağlık Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı arasında bir protokol imzalandı ve Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi kuruldu. Bu komiteyle birlikte Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı oluşturuldu. Bu, 2019 – 2023 yılları arasında geçerli olan bir protokol. Buna ilişkin olarak da Türkiye'deki zoonotik hastalıklar takip ediliyor, yaygınlıklarını azaltma ve yaşam kalitesini artırma hedefleri bulunuyor.” değerlendirmesini yaptı.

Dünya üzerinde yıl boyunca kara, deniz ve havada ölçülen ortalama sıcaklıkların artması nedeniyle bu yıl tek sağlık gündeminin iklim değişikliğiyle ilişkili olması gerektiğini işaret eden Kiraz, “İklim değişikliğiyle mücadelede halk sağlığının ayrı bir yeri olmalıdır. Her politikada sağlık, en temel prensip olmalı ve tek sağlık çatısı altında iklim değişikliğinin sağlık etkileriyle mücadele etmeliyiz.” dedi.

– “İnsan tıbbı ile veteriner tıbbı arasında bir fark yok”

Tek sağlık kavramının; halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi için daha iyi politikalar, uygulamalar, araştırmalar ortaya koyabilmek amacıyla bilim dallarını ve meslek gruplarını ortak çatı altında çalışmalara davet ettiğinin altını çizen Kiraz, sözlerini şöyle tamamladı:

“Prof. Dr. Rudolf Virchow'un 1855 yılında yaptığı çalışma sonrasında tarihi bir cümlesi var: 'Ben sadece şunu bilirim ki insan tıbbi ile veteriner tıbbı arasında bir fark yoktur, olmamalıdır. Zaten bir alanda elde edilen deneyim diğer alanın gelişmesini destekleyecektir.' diyor. Sağlık sektörü dediğimiz kocaman başlığın altına kimler varsa hayvan, bitki sağlığı ve insan sağlığı, şehir sağlığı, tüm bunların yanına ekleyebileceğiniz çevre sağlığı… Bütün bunlarla uğraşanların 'Tek Sağlık Günü'nü kutlamak gerekir.”

– Veteriner hekim Dr. Calvin W. Schwabe

Halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi adına, farklı bilim dallarının ve meslek gruplarının ortak çatı altında çalışmalarının gerekliliğinden yola çıkarak Prof. Dr. Rudolf Virchow tarafından 1855 yılında ortaya atılan “Tek Sağlık” kavramı, veteriner hekim Dr. Calvin W. Schwabe tarafından 1970'li yılların ortalarında geliştirildi.

İnsan, hayvan ve çevre ilişkileri bağlamında gelişen sağlık tehditlerine yönelik bu yaklaşıma duyulan ihtiyaca dikkat çekmek amacıyla da 2016'dan bu yana her yıl 3 Kasım “Dünya Tek Sağlık Günü” olarak kutlanıyor.

Muhabir: Ali Bayaslan